بررسی رابطه کالبد و فضا در معماری دوره قاجاریه مطالعه موردی : خانه های کاشان

زمانی که سخن از معماری به میان می آید، این پرسش مطرح می گردد که معماری چیست؟ ساده ترین جواب این است که معماری حاصل فرم دادن به مصالح و شکل گیری کالبد و ایجاد فضاست. اما این کالبد و فضا، که محورهای اصلی تشکیل دهنده معماری هستند، چگونه و بر اساس چه روابط اصولی با هم عجین می شوند و معماری را حاصل می نمایند؟ ارتقای کیفی معماری هدفی غایی است که رسیدن به آن از راه شناخت بهتر محورهای اصلی تشکیل دهنده آن (کالبد و فضا) و روابط میان آن ها میسر است. در میان گستره وسیع بناهای تاریخی، خانه های قاجاری به لحاظ کیفی، نمونه های مناسبی جهت پژوهش این رابطه می باشند. بر این اساس و به جهت محدود نمودن دایره پژوهش جهت تحقق آن، خانه های قاجاری کاشان به منظور مطالعه موردی انتخاب شدند و مسئله تحقیق به صورت "بررسی رابطه میان کالبد و فضا در خانه های قاجاری کاشان" تعریف گردید. در پرداختن به مسئله طرح شده، اتخاذ فرآیندی مبتنی بر شناخت، تحلیل و نتیجه گیری، فرآیندی منطقی و ضروری می باشد. بدین منظور ابتدا کالبد و فضا به عنوان محورهای اصلی تشکیل دهنده معماری مورد شناخت قرار گرفت. در جست و جوی عوامل موثر در کنار هم قرار گیری این محور ها و شکل گیری معماری، با استفاده از تجربیات گذشته محققان و صاحب نظران و نیز استدلال های منطقی، انسان و محیط طبیعی به عنوان عوامل اصلی شکل دهنده رابطه مذکور معرفی شدند و تصمیمات کالبدی به عنوان عامل نسبی کننده مفاهیم مطلق ناشی از انسان و محیط طبیعی شناخته شد. سپس خانه های قاجاری کاشان به جهت مطالعه موردی، مورد شناخت قرار گرفتند و حدود ?? خانه به طور مختصر معرفی و از نظر ساخت و ساز در سه گونه طبقه بندی گردیدند. از این میان، سه خانه ی بروجردی ها، آل یاسین و صالح با الویت های شهرت، ساخته شدن کامل در زمان قاجاریه و ماندگاری تا امروز انتخاب شدند و تاثیرات محیط طبیعی (اقلیم) و انسان (شیوه زندگی او) در شکل گیری رابطه میان کالبد و فضا در کلیت خانه های منتخب بررسی گردید و در نهایت تاثیر تصمیمات کالبدی در سه بخش از این خانه ها (سردرب ورودی، تالار و اتاق سه دری) مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی رابطه میان کالبد و فضا در خانه های منتخب، میزان سطح اشغال کالبد و فضا محاسبه گردید و نتیجه گیری شد که بیشتر زیر بنای خانه ها به فضا اختصاص داده شده و می توان گفت که شفافیت یکی از اصول مهم رعایت شده در این خانه ها بوده است. از محاسبه میزان سطح اشغال سه نوع فضای بسته، پوشیده و باز در خانه های منتخب نتیجه گیری شد که هر سه خانه از نظر متراژ دارای فضای بسته و باز مشابهی هستند، ولی خانه بروجردی ها دارای فضای پوشیده بیشتری می باشد. این مورد سبب می شود که این خانه نسبت به دو خانه دیگر دارای امکانات بیشتری جهت ترکیب و بسط فضاها باشد و نیز تنوع فضایی بیشتری نسبت به دو خانه دیگر داشته باشد. در نهایت، پژوهش به این نتیجه رسیده است که مبانی رابطه کالبد و فضا در معماری خانه های قاجاری کاشان، بر اساس دو عامل اصلی انسان و محیط طبیعی که مشترکا به وجود آورنده محیط اند شکل می گیرد و این رابطه به وسیله تصمیمات کالبدی، متناسب کننده ویژگی های محیط طبیعی با نیازها و توانایی های انسان ایرانی ساکن در کاشان در جهت ایجاد فضای زیست مناسب اوست.